معامله در بورس کالا مزایا و معایبی دارد که بهطور خلاصه به شرح زیر بیان میشود:
۱- اولین مزیت بورس ایجاد اطمینان در بین طرفین معامله است. معاملهای بدون اطمینان دو طرف یا صورت نمیگیرد یا دارای ریسک بالایی است، اما این عنصر اطمینان مربوط به چیست؟ اولا کالایی که در بورس در معرض عرضه قرار میگیرد مراحلی را طی میکند که حاکی از اصالت کالا است. ثانیا فروشنده یا عرضهکننده کالا نیز از نظر اصالت مورد تایید قرار میگیرد.
به همین دلیل است که عامل انجام و سازمان یافتگی در این بازار وجود دارد. ثالثا پرداخت وجه و تسویه کالای مورد معامله بدون هیچ نگرانی برای خریدار و فروشنده از طریق اتاق پایاپای انجام میشود. پس ریسک پرداخت و تسویه وجه نیز وجود نخواهد داشت.
۲- مزیت دیگر بورس کالا و انجام معامله در آن کشف نرخ است. در بورس کالا کشف نرخ براساس عرضه و تقاضا صورت میگیرد. بورس باعث میشود بازارهای ناکارا کارآمد شده و کشف نرخ بر اساس رقابت بین تعداد زیادی عرضهکننده و خریدار صورت پذیرد. اگر هرعاملی بر نرخ کالا موثر باشد در این بازار تاثیر خود را در قالب قیمت و به طور شفاف نشان خواهد داد.
۳- مزیت دیگر بورس کالا شفافیت است. در این بازار تعداد خریداران و فروشندگان و نرخهای پیشنهادی هر یک و نرخهای مورد معامله به طور شفاف در معرض دید همگان قرار میگیرد و اسناد و مدارک صادره مبنی بر خرید و فروش از اصالت برخوردار است. در بورس کالا نمیتوان معاملات صوری انجام داد یا قیمتها را دستکاری کرد، بنابراین عنصر شفافیت برای استفادهکننده مهم و اطمینان آنان را جلب میکند این استفاده کنندگان میتوانند مقامهای ناظر یعنی دولت و سهامداران باشند.
۴- مزیت دیگر بورس کالا جبران خسارت خریدار یا فروشنده در صورت عدم انجام به تعهد خود است که این امر در بازارهای خارج در بورس کالا وجود ندارد. جبران خسارت در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضهکننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام میشود و نیازی به اقامه دعوی در مراجع قضایی و طی مراحل طولانی را ندارد. بنابراین عنصر ریسک معاملات از طریق تضامین طرفین به شدت کاهش مییابد.
۵- مزیت دیگر بورس کالا میتواند تامین مالی باشد. معاملات در بورس هم از طرف خریدار هم از طرف فروشنده میتواند به صورت تسویه سلف یا خرید سلف باشد از طرفی بانکها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاریها مبنی بر انجام معامله در بورس با سهولت بیشتری وام به خریدار اعطا میکنند چون از صحت معامله اطمینان دارند.
۶- مزیت دیگر بورس کالا ارائه اطلاعات از روند نرخها و معاملات و انجام تحلیلهای اقتصادی است.
۷- مزیت دیگر معامله یا عرضه از طریق بورس کالا معرفی عرضهکننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی است که این عمل در حالت عادی احتیاج به تبلیغات گسترده دارد.
۸- مزیت دیگر بورس کالا بیان وضعیت اقتصادی کشور در قالب قیمتهای مورد معامله است. بر اساس روند معاملات و مشاهده قیمتها تصمیمگیری برای فعالان اقتصادی براساس اطلاعات و مستندات صحیح صورت میگیرد.
۹- مزیت دیگر بورس که از فحوای مطالب فوق نیز استنباط میشود انجام معاملات مکانیزه است. در واقع ما از بازارهای سنتی به بازارهای مکانیزه و پیشرفته حرکت میکنیم.
۱۰- مزیت دیگر معامله در بورس کالا برای عرضهکننده استفاده از ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای جدید معادل ۱۰ درصد از مالیات درآمد حاصل از فروش کالاهایی است که در بورس کالا پذیرفته شدهاند، است.
اما معامله در بورس کالا دارای محدودیتهایی نیز هست:
۱- کسانی میتوانند از بورس کالا، کالا خریداری کنند که حجم خریدشان از حد معینی مثلا ۲۰ یا ۱۱۰ یا ۲۲۰ تن در رینگهای مختلف کمتر نباشد.
۲- برخی کالاها در بورس کالا به صورت سبد عرضه میشود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.
۳- کسانی که به دنبال عدم شفافیت هستند انجام معامله در بورس کالا را نمیپسندند، این ها کسانی هستند که به دنبال فرار مالیاتی هستند.
۴- عرضه کنندگان موظف به عرضه به صورت دائم هستند و در صورت وقفه در عرضه از بورس کالا اخراج میشوند.
در پایان باید کوتاه سخن گفت و خاطرنشان کرد که عمر بورس کالا در ایران در حدود ۱۰ سال است، اما طی این مدت حجم معاملات با رشد کمی و کیفی قابل توجهی مواجه بوده و دلیل آن انسجام و سازمان یافته بودن بازار است.
لیزینگ و نقش آن در شکوفایی اقتصاد ایران و جهان
مراحل ورود به بورس کالا
دریافت کد بورس کالا
برای اینکه بتوانید در این بازار فعالیت کنید، باید کد دریافت کنید. این کد با کد بورسی متفاوت است. این مرحله فقط برای یکبار انجام میگیرد و ضرورت دارد هر خریداری در بورس کالا، از طریق کارگزار خود اقدام به دریافت کد بورس کالا نماید.
تکمیل فرم درخواست خرید
برای هر بار خرید میبایست فرم سفارش خرید کالا بهوسیله خریدار تکمیل گردد. در این فرم خریدار، مشخصات دقیق کالای موردنیاز خود را به همراه نام تولیدکننده کالا، حداکثر قیمت خرید و … را مشخص میکند.
بررسی امکان خرید
کارگزار خریدار امکان خرید کالای مورد درخواست را بررسی نموده و در صورت ضرورت با تولیدکننده در مورد عرضه کالا رایزنی میکند.
واریز پیشپرداخت
در صورت امکان تهیه کالا، موضوع به اطلاع خریدار میرسد و ضروری است که خریدار، ۱۰% از ارزش تقریبی کالای مورد سفارش خود را بهعنوان تضمین خرید کالا بهحساب کارگزار واریز نماید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی فروخته میشوند مبلغ تضمین خرید ۵% ارزش کل کالای مورد سفارش است).
خرید کالا
کارگزار در زمان عرضه کالا در تالار، طبق درخواست خریدار با سایر کارگزاران رقابت نموده و در صورت عرضه کافی کالا به قیمت مناسب (تا حداکثر سقف قیمتی تعیینشده توسط خریدار) کالا را خریداری مینماید.
ارسال اطلاعیه خرید
پس از خرید کالا در تالار، اطلاعیه خرید کالا بهوسیله کارگزار تنظیمشده و برای خریدار ارسال میگردد. در این اطلاعیه جزئیات خرید و قیمت به همراه حقالزحمه کارگزاری، عوارض بورس و عوارض قانونی درج میشود.
واریز مابقی وجه
خریدار باید حداکثر تا ساعت ۱۰ صبح روز سوم کاری مابقی کل مبلغ کالای خریداریشده را بر اساس اطلاعیه خرید به حسابهای بورس مندرج در اطلاعیه خرید واریز نموده و فیش بانکی را به کارگزاری ارسال نماید ضمناً ضروری است که نام واریز کننده وجه کالا حتماً با نام خریدار یکسان باشد.
پس از واریز مابقی وجه کالا از طرف خریدار، کارگزار خریدار اقدام به تسویهحساب با اتاق پایاپای نموده و مدارک تسویه کالا را تکمیل کرده و آنها را به کارگزار فروشنده تحویل مینماید.
تعیین پیمانکار حمل بار
در این مرحله باید پیمانکار حمل بار و آدرس محل تخلیه بهوسیله خریدارمشخص شده باشد.
پیگیری دریافت ثبت سفارش از فروشنده
در این مرحله کارگزار خریدار پیگیریهای لازم جهت ثبت سفارش را انجام میدهد تا تأییدیه سفارش را از کارگزار فروشنده دریافت کند.
دریافت حواله
تولیدکننده حواله فروش را صادر کرده و از طریق کارگزاری، خریدار از صدور حواله اطلاع پیدا میکند.
پیگیری خریدار برای حمل کالا
در این مرحله خریدار پس از برقراری ارتباط با فروشنده، هماهنگیهای لازم را با پیمانکار حمل کالا انجام میدهد تا کالا را تحویل بگیرد.
پیگیری خریدار در خریدهای سلف
در خریدهای سلف، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا، با فروشنده ارتباط برقرار نموده و پیمانکار حمل کالا را تعیین مینماید.

اهداف بورس کالای ایران
یکی از اهداف بورس کالای ایران این است که مشکلات رایج در بازار سنتی را رفع کند و تولیدکنندگان و مصرفکنندگان بتوانند در یک محیط امن و تحت نظارت کارشناسان حرفهای با یکدیگر همکاری داشته باشند. بنابراین هدف اصلی این بازار، ایجاد یک فضای امن و کنار زدن محدودیتها و نقاط ضعف بازار سنتی است که بهخوبی موفق شده است این مشکلات را برطرف کند. در این بازار، هر دو طرف معامله موظف به انجام تعهدات خود هستند که این پایبند بودن به معامله و شفافسازی قیمت کالاهای اساسی باعث کنار زدن واسطهها شده است. همه این موارد به کنترل بازار و کاهش ریسک خرید محصول در بازار سنتی کمک کرده است که این موارد و انجام معاملات سالم از اهداف بورس کالای ایران بهحساب میآیند.
چه کسانی از بورس کالا بهرهمند میشوند؟
تولیدکنندگان و مصرفکنندگان، افرادی هستند که از بورس کالا بهرهمند میشوند. درواقع، تولیدکنندگان پس از طی کردن مراحل قانونی میتوانند محصولات خود را در این بازار بزرگ عرضه کنند و از مزایای بورس کالا بهرهمند شوند. مصرفکنندگان نیز میتوانند در بستر بورس کالا اقدام به خرید مواد پایهای موردنیاز خود کنند و این مواد را باقیمت واقعی خریداری کرده و با اطمینان از صحت و سلامت محصول، آن را مورد استفاده قرار دهند.
فصل قبلی را مطالعه کنید:بورس کالا چیست و چگونه در آن سرمایهگذاری کنیم؟(فصل اول)